[56r] Utrum voluntas possit peccare sine previo iudicii errore.

Et arguitur quod non, quia, si questio esset vera, sequeretur quod non omnis actus elicitivus voluntatis esset conformis alicui iudicio rationis. Consequens est contra processum Philosophi 6 Ethicorum, et consequentia nota est de se.

Oppositum arguitur, quia nisi questio esset vera, sequeretur quod pena peccati precederet peccatum. Consequens falsum, probatur consequentia, quia, cum error in intentu sit pena peccati, etsi[1] debet precedere peccatum voluntatis, habetur propositum.

Pro questione noto quod duplex[2] est voluntas, videlicet creata et increata. De increata nichil ad propositum; sed creata est adhuc duplex, videlicet angelica et humana, et de illis duabus dicetur in proposito.

Secundo noto circa illum terminum iudicii quod duplex est actus intellectus quantum sufficit ad propositum, videlicet unus quo apprehendit, et vocatur notitia comprehensiva, alius quo assentit, et, si talis est respectu conclusionis prudentialis, tunc vocatur iudicium, et ita volo capere in proposito.

Conclusio prima[3]: voluntatem elicitive appetendo se actuare per apprehensiones kathegorice vel ypothetice complexas sine assensu intellectus est possibile. Probatur, quia in primis parentibus et in primo angelo sic factum fuit, alias in ipsis malum intellectus precessisset malum voluntatis, etiam pro illo est auctoritas Augustini Super Genesim que dicit multipliciter “verbis serpentis non crederet nisi iam inesset menti eius amor proprie potestatis et quedam de se superba presumptio”.

Prima propositio: stat voluntatem per apprehensionem sensitivam se elective actuare, etiam intellectu assensive oppositum dictante. Patet, nam voluntas intellectuali iudicio dissono videtur sepius consentire sensuali delectationi per sensum vel per intellectum apprehensive.

Secunda: possibile est ratione existente recta voluntatem actu positivo esse perversam. Patet, nam recto iudicio, stante quod A sit volendum, voluntas per apprehensionem alicuius displicibilis potest nolle ipsum A, igitur.

Tertia: stat voluntatem peccare sine quocumque iudicii errore. Patet ex dictis et probatur per articulum Parisius condempnatum “si ratio recta, voluntas recta – error.”

Secunda[4] conclusio: sicut primus angelus clarissimam cognitionem citra ultimam beatificam de Deo habuit, ita sine ullo errore intellectus previo primum eius peccatum fuit. Secunda pars conclusionis patet ex dictis. Sed prima pars probatur, nam cum angelica natura inter rationales creaturas creatas sit perfectissima, tunc videtur quod perfectissimam cognitionem citra ultimate beatificam de Deo habuerit, igitur prima pars conclusionis vera.

Prima propositio: peccatum primi angeli ex prius bona processit voluntate. Ista patet per beatum Augustinum Super Genesim, ubi sic dicit: “Omnia fecit Deus valde bona, naturam ergo angelorum bonam fecit, igitur voluntas angeli prius fuit bona antequam peccaret”.

Secunda: licet primus angelus in primo instanti sui esse peccare potuit, tamen de facto per aliquam morolam[5] sine peccato permansit. Prima pars probatur, nam in primo instanti sui esse potuit habere apprehensionem qua culpabiliter se actuasset, igitur.

Tertia: primus angelus cognovit de Deo ipsum super omnia esse diligendum, sibi soli obediendum, regratiandum et cultum latere exhibendum. Patet ex conclusione et ipsius probatione.

Quarta: nichil erroris in universali aut in particulari habuit primus angelus ante sui peccatum de agendis aut obmittendis per ipsum; patet ex dictis.

Tertia[6] conclusio: peccatum primi angeli precessit consideratio proprie excellentie et inconsideratio circa suum ultimum finem. Prima pars patet, quia communiter dicunt doctores quod primus angelus eorum qui ceciderunt mox creatus reflectebatur intuitiva cognitione super se et super sui excellentiam. Sed secunda pars patet, quia angelus sic reflectebatur supra se considerando excessum sue excellentie super omnem aliam creaturam quod pro tunc non consideravit nec attendit, unde venisset nec quorsum tendere deberet, quia in ens primum infinite excellentius se, igitur secunda pars conclusionis vera.

Propositio prima: angelus sic de sui excellentia disputando non erravit, et hoc ante primum eius peccatum; patet ex dictis.

Secunda: inferiores angeli habentes oculum ad excellentiam sui et Luciferi peccando ceciderunt; patet ex dictis.

Tertia propositio: homo quanto fuerit perfectioris status et maioris meriti, tanto periculosior est sibi reflexio super se seu absoluta consideratio sui. Patet, quia passio que oritur ex consideratione magne excellentie proprie est vehementissima, et per consequens facillime deducit ad peccatum.

Utrum voluntas humana contradictorie libera mortalis peccati conscia quolibet actu suo libero nova letalis reatus illaqueatur mala[7]

Corollarium primum prime conclusionis: quocumque stante iudicio rationis seu habitu aut motus passionis voluntas humana esset illibertabilis. Patet evidenter ex conclusionis probatione et conclusio. Et corollarium positum probari auctoritatibus, quia voluntas non potest cogi per Richardum exponentem illud Is. omne capud languidum et omne cor merens, quia sicut Deus non habet superiorem, sic liberum arbitrium non patitur dominium nec violentiam, et per Augustinum De libero arbitrio, nec potest cogi a superiori, nec ab equali, nec inferiori.

Secundum: voluntas humana sine gratumfaciente gratia potest Deum diligere super omnia. Patet, quia voluntas respectu cuiuslibet obiecti volibilis esset libera in acceptando, igitur similiter hoc fieri potest ex caritate acquisita, igitur.

Corollarium primum conclusionis secunde: qui in mortali peccato horas canonicas legit non ex hoc novum peccatum mortale committit. Patet directe ex conclusione et probatione.

Secundum: quotiens tales motus inordinatos non refrenat totiens novo peccato obmissionis peccat. Probatur, quia talis ex caritate tenetur reprimere inordinatas passiones, et sic ibi vel obmittendo vel committendo peccat venialiter vel mortaliter.

Secundum: quod passio inordinata habet dominium et est circa obiectum mortalis vel venialis peccati.